Σκέψεις με αφορμή έναν αγιασμό

Ευστράτιος Παπάνης

Ο καθαγιασμός της εκπαίδευσης βασίζεται στην άρση των αντινομιών της.

Η ανάγκη για ριζική αλλαγή διαφαίνεται από τη σχέση της με την κοινωνική, οικονομική, περιβαλλοντική και τεχνολογική πραγματικότητα: Όταν οι εξελίξεις σε αυτούς τους τομείς ενσωματώνονται με αργούς ρυθμούς στις υποδομές, στη διδασκαλία, στις στάσεις των εκπαιδευτικών, στις εμπειρίες των μαθητών και στις προσδοκίες των γονέων, τότε η ανάγκη για προσαρμογή παίρνει είτε τη μορφή της σύγκρουσης και της καχυποψίας είτε της επιτακτικής αναδόμησης και των ρηξικέλευθων επιλογών.

Η παιδεία, όταν διστάζει, ασθμαίνει, οπισθοχωρεί ή αμφισβητείται, χρειάζεται καταιγιστικές και σαρωτικές αλλαγές.

Κι όταν δεν είναι έτοιμη να το πράξει, λόγω της ατολμίας και της αδράνειας, οφείλει να υιοθετήσει τουλάχιστον αιτήματα και επιλογές, που επί δεκαετίες παραμένουν αδοκίμαστες, ενώ αποτελούν ισχυρή εναλλακτική.

Έννοιες, όπως -αγορά εργασίας, -ανταγωνισμός, -τεχνολογία και παγκοσμιοποίηση, -νέα γνωστικά αντικείμενα, -ιδιωτικός τομέας, -εξατομικευμένα προγράμματα σπουδών, -εκλογίκευση-εκσυγχρονισμός της ύλης και πολλαπλές πηγές μάθησης αντί ενός βιβλίου, -αυτόνομες εκπαιδευτικές-οικονομικές σχολικές μονάδες, -κατάργηση των υποχρεωτικών αναλυτικών προγραμμάτων και κατάρτιση τους από τους δασκάλους-επιστήμονες, -περιβαλλοντική συνείδηση, -έμφαση στην ψυχολογική διάσταση στη διδασκαλία και πνευματική ισορροπία των μαθητών, -εισαγωγή της τέχνης και της αισθητικής, -ανάδειξη του ρόλου του δασκάλου, -συμμετοχή των κοινωνικών ομάδων στις διαδικασίες της διδασκαλίας, -αποδοχή και συστηματοποίηση της μη τυπικής και άτυπης μάθησης, -αναθεώρηση των διαδικασιών στα πανεπιστήμια και συσχέτιση τους με την κοινωνία, -μεικτή διδασκαλία και εξ αποστάσεως προοπτικές για τα μεταπτυχιακά, -αναγνώριση της επαγγελματικής και βιωματικής εμπειρίας ως ακαδημαϊκό προσόν, αναβάλλονται ως θέματα συζήτησης εις το διηνεκές, επειδή κάποιοι επικαλούνται τις δικές τους ματαιώσεις και την συμπλεγματική αγκύλωση τους σε καθηλώσεις του παρελθόντος

Αλήθεια, πότε έχουν συνομιλήσει όλες οι βαθμίδες της εκπαίδευσης μεταξύ τους και ταυτόχρονα με την κοινωνία και μέχρι πότε θα προσποιούνται ότι είναι διαφορετικές και άμοιρες ευθυνών;

Μέχρι πότε το φυσικό αντικείμενο των ερευνητικών και διδακτικών έργων θα είναι το ελάχιστο ζητούμενο μέσα στην μίζερη σωρεία των διαχειριστικών διαδικασιών και ελέγχων;

Γιατί οι εκπαιδευτικοί μετατρέπονται σε ψυχαναγκαστικά εργαλεία τυπολατρείας και συμπλήρωσης εγγράφων, χάνοντας τα τεχνολογικά θαύματα που συντελούνται ακόμα και με αφορμή την πανδημία;

Η εκπαιδευτική πολιτική οφείλει άμεσα να προετοιμάσει την κοινωνία για τα ακόλουθα:

1. Ενίσχυση της επικοινωνίας με τους αποδέκτες και τους συντελεστές της εκπαίδευσης, δηλαδή τους μαθητές, τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς. Οι πιο αξιόπιστες προτάσεις δεν είναι αυτές μόνο που προκύπτουν από διαλεκτικές και δημοκρατικές διαδικασίες, αλλά πολύ περισσότερο εκείνες, που απαρτίζονται από εναργείς και αξιολογούμενες στρατηγικές, συνδέονται αδιαμφισβήτητα με τη φιλοσοφία της παιδείας και προβάλλουν μετρήσιμες επιδιώξεις και στόχους. Οι δημοκρατικές διαδικασίες στην εκπαίδευση ριζώνουν μόνο όταν η δημοκρατία έχει εμπεδωθεί και διδαχτεί στο σχολείο, στην οικογένεια και στην καθημερινότητα Μέχρι τότε οι σαφώς καθορισμένες και τεκμηριωμένες δράσεις, οι απαράβατοι κανονισμοί και τα λιτά, αλλά ευέλικτα πλαίσια, θα αποτελούν την μόνη εγγύηση αποτελεσματικότητας.

Τα απλά, ξεκάθαρα και οριοθετημένα αιτήματα είναι τα μόνα που διευκολύνουν την επικοινωνία μεταξύ των κοινωνικών ομάδων και δεν αφήνουν περιθώρια για πολυσημίες, επικάλυψη ευθυνών και αινίγματα.

Αντί οι παράγοντες να αναλώνονται στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, και στην ανάδειξη κενών θεωρητικών προσεγγίσεων, οι οποίες προβάλλονται αυθαίρετα και θρασύτατα ως κομματικά λάβαρα, ας μετατεθεί το ενδιαφέρον στην προβολή ρεαλιστικών μέτρων, που αντανακλούν τις κοινωνικές ανάγκες: Όταν η παιδεία αποτελεί το μόνο αποδεκτό μέσο ανάπτυξης, οι αοριστολογίες και τα πλαίσια διαλόγου είναι οι αναστολείς της προόδου. Αντίθετα τα επιστημονικά τεκμηριωμένα, εμπειρικά ερευνητικά ευρήματα στο ελληνικό σχολικό πλαίσιο μπορούν να υποδείξουν τα επόμενα βήματα και να μετατρέψουν τις ελλείψεις σε κινητοποίηση και καινοτομία.

2. Αποκύημα της παραπάνω διαπίστωσης είναι η έμφαση στην ποιότητα, η οποία αποτελώντας τη συνισταμένη των κοινωνικών μοντέλων και των διαδικασιών της ολικής ποιότητας, εφαρμόζεται σε όλα τα στάδια και οδηγεί στην συμβουλευτική (όχι τιμωρητική ή ενισχυτική) αξιολόγηση και στον εντοπισμό των τομέων, που χρήζουν παρέμβασης. Οι νέες κοινωνικό-πολιτισμικές αλλαγές, εξάλλου, επιτάσσουν την προσαρμογή της εκπαίδευσης στα συνεχώς μεταβαλλόμενα δεδομένα, κυρίως μέσω της θέσπισης ενιαίων ποιοτικών κριτηρίων για τη διασφάλιση της ισότιμης και αποτελεσματικής παροχής της.

3. Η εσκεμμένη μίξη επιστημονικών κριτηρίων με δήθεν πολιτικά ορθούς όρους, επικλήσεις της δημοκρατικότητας και του ψευδό-προοδευτισμού γίνεται εκ του πονηρού: Όποιος δεν μπορεί να πράξει, κρίνει. Ή αλλιώς: Δικαίωμα κριτικής και λόγου έχει μόνο εκείνος που πρώτα έχει αναλάβει πρωτοβουλίες και τις έχει εφαρμόσει παρά τις αντιξοότητες. Την εκπαίδευση την παρασιτούν οι τιμητές της με τον προσχηματικό και υποκριτικό λόγο τους, που καλύπτονται πίσω από δεοντολογίες και αναβολές.

4. Δεν υπάρχουν προτιμητέα θεωρητικά ρεύματα ή ορολογίες ή κυρίαρχες απόψεις παρά μόνο προτάσεις με λογικά ή σαθρά επιχειρήματα, ίσοι πολίτες με κοινωνικές ανάγκες ή ιδιαιτερότητες, που πρέπει άμεσα να ικανοποιηθούν. Δεν υφίστανται περιθώρια για αποκλεισμούς ή διακρίσεις στην παιδεία, αλλά πολύ περισσότερο δεν μπορεί να γίνεται ανεκτή η καπηλεία των ευάλωτων ομάδων για πολιτικά οφέλη. Τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι διαπραγματεύσιμα και η εκπαίδευση προσαρμόζεται, ώστε να τα εγγυάται.

5. Η αξία της κατάρτισης των εκπαιδευτικών μπορεί να είναι δεδομένη, όταν γίνεται έγκαιρα, έγκυρα και εφόσον τους απαλλάσσει από τα διδακτικά τους καθήκοντα όσο διαρκεί, αλλά δεν φτάνει.

6. Η πολυπλοκότητα του ρόλου των δασκάλων επιτάσσει την ενδυνάμωση της προσωπικότητας τους μέσω της εποπτείας, της συμβουλευτικής και των μεντορικών διαδικασιών. Αν ο μαθητής είναι το επίκεντρο, ο εκπαιδευτικός είναι το κεντρικό εκείνο πρόσωπο, που καθορίζει την κουλτούρα, το κλίμα, τη συναισθηματική αρμονία, τα γνωστικά επιτεύγματα και τη μεταλαμπάδευση του πολιτισμού. Σε αυτόν πρέπει να στρέψουμε τα βλέμματα κατά τα επόμενα απαιτητικά και δίσεκτα χρόνια